Thế giới đang chịu nhiều áp lực của biến đổi khí hậu, các quốc gia và doanh nghiệp không còn đứng ngoài cuộc khi lượng phát thải khí nhà kính trở thành một chỉ số quan trọng để đánh giá mức độ phát triển bền vững. Trong bối cảnh đó, tín chỉ carbon và cụ thể là chứng chỉ CERS (Certified Emission Reductions) đang trở thành công cụ chiến lược để doanh nghiệp vừa thể hiện cam kết môi trường vừa tìm thấy lợi ích kinh tế rõ ràng.
Tại Việt Nam, hàng loạt chính sách liên quan đến giảm phát thải, xây dựng thị trường carbon nội địa và báo cáo phát thải bắt buộc đã – đang được triển khai. Doanh nghiệp nếu không chủ động nắm bắt xu hướng này sẽ đứng trước nguy cơ bị tụt hậu – cả về pháp lý lẫn cơ hội kinh doanh.
Tuy nhiên, nhiều tổ chức vẫn còn mơ hồ về CERS là gì, có giá trị như thế nào, làm sao để tiếp cận? Bài viết này Lạc Việt sẽ giải thích toàn diện, rõ ràng về bản chất của CERS và những giá trị thực tế mà doanh nghiệp có thể khai thác.
1. Tổng quan về CERS là gì?
1.1. CERS là gì?
CERS (Certified Emission Reductions) là chứng chỉ giảm phát thải có thể chứng nhận, được cấp cho các dự án có khả năng giảm hoặc tránh phát thải khí nhà kính, đặc biệt là CO₂. Nói cách khác, mỗi CERS đại diện cho 1 tấn CO₂ hoặc khí nhà kính tương đương đã được loại bỏ khỏi bầu khí quyển thông qua các dự án bảo vệ môi trường.
Chứng chỉ này ra đời trong khuôn khổ Cơ chế phát triển sạch (Clean Development Mechanism – CDM) thuộc Nghị định thư Kyoto của Liên Hợp Quốc. Mục tiêu là tạo điều kiện để các nước đang phát triển – như Việt Nam – có cơ hội tiếp cận công nghệ sạch, đồng thời thu hút đầu tư từ các nước phát triển có nghĩa vụ giảm phát thải bằng cách cho phép họ mua lại lượng phát thải đã được giảm tại các quốc gia khác.
1.2. Mục đích ra đời và cơ chế hoạt động của CERS
Mục đích cốt lõi của CERS là khuyến khích các nước đang phát triển thực hiện các dự án có lợi cho môi trường như năng lượng tái tạo, xử lý rác thải, tiết kiệm năng lượng, thay thế nhiên liệu hóa thạch…
Sau khi hoàn thành và được công nhận, các dự án này sẽ được đo lường lượng khí nhà kính đã giảm và được cấp CERS tương ứng. Các tổ chức hoặc doanh nghiệp ở nước phát triển – vốn có nghĩa vụ cắt giảm khí thải theo quy định – có thể mua lại số CERS này để bù đắp phần phát thải vượt mức tại quốc gia của họ.
Ví dụ: Một doanh nghiệp tại Việt Nam đầu tư xây dựng một nhà máy điện sinh khối thay thế lò đốt than truyền thống. Trong một năm, dự án giúp giảm 20.000 tấn CO₂ so với phương pháp cũ. Khi được cơ quan thẩm quyền kiểm định chứng nhận, doanh nghiệp sẽ được cấp 20.000 CERS, tương đương 20.000 tấn khí nhà kính đã được loại bỏ. Những chứng chỉ này có thể bán ra thị trường quốc tế để thu về doanh thu bổ sung.
1.3. Sự khác biệt giữa CERS và các loại tín chỉ carbon khác
Trên thị trường hiện nay tồn tại nhiều loại tín chỉ carbon nhưng không phải loại nào cũng có giá trị vai trò như nhau. Dưới đây là sự khác biệt cơ bản giữa CERS và một số loại phổ biến khác:
- CERS (Certified Emission Reductions): Là tín chỉ thuộc thị trường tuân thủ, được giám sát chặt chẽ bởi Ban điều hành CDM của Liên Hợp Quốc. Mọi dữ liệu phát thải phải được đo lường, báo cáo, xác minh bởi bên thứ ba độc lập.
- VERs (Verified Emission Reductions): Là tín chỉ phát sinh từ thị trường tự nguyện (voluntary carbon market). Việc xác minh cũng do các tổ chức độc lập thực hiện, nhưng không thuộc khuôn khổ pháp lý quốc tế như CERS. VERs thường có tính linh hoạt cao hơn, nhưng giá trị pháp lý thấp hơn.
- EUA (European Union Allowances): Là hạn ngạch phát thải trong hệ thống ETS của Liên minh châu Âu. Đây là tín chỉ dành riêng cho các doanh nghiệp tại châu Âu và không thể trao đổi tự do với CERS.
Tóm lại, CERS mang tính pháp lý cao được công nhận toàn cầu nên có tính thanh khoản tốt và uy tín cao hơn nhiều loại tín chỉ khác. Doanh nghiệp sở hữu CERS không chỉ có thể giao dịch dễ dàng mà còn sử dụng như một minh chứng rõ ràng cho các cam kết giảm phát thải – phát triển bền vững.
2. CERS có ý nghĩa gì đối với doanh nghiệp tại Việt Nam?
Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng chịu sức ép từ yêu cầu phát triển bền vững, việc chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu “xanh hóa” là chưa đủ. Doanh nghiệp muốn duy trì lợi thế cạnh tranh cần chứng minh bằng dữ liệu cụ thể kết quả đo lường được. Và CERS – chứng chỉ giảm phát thải có thể chứng nhận – không chỉ mang ý nghĩa môi trường mà còn mở ra những cơ hội kinh tế, đối tác chiến lược dài hạn cho doanh nghiệp Việt Nam.
2.1. Cơ hội tạo doanh thu từ giảm phát thải
Một trong những lợi ích thiết thực dễ thấy nhất của CERS là khả năng tạo nguồn thu bổ sung từ các hoạt động giảm phát thải mà doanh nghiệp vốn đang thực hiện.
Rất nhiều doanh nghiệp hiện đang đầu tư vào:
- Nhà máy điện mặt trời, điện sinh khối
- Dự án xử lý nước thải hoặc khí thải
- Giải pháp tiết kiệm năng lượng quy mô lớn
Nếu các dự án này đáp ứng tiêu chuẩn về đo lường xác minh, doanh nghiệp có thể đăng ký theo cơ chế phát triển sạch (CDM) và được cấp CERS tương ứng với lượng khí nhà kính giảm được. Các chứng chỉ này sau đó có thể bán cho các tổ chức hoặc quốc gia có nhu cầu bù đắp lượng phát thải vượt mức, thông qua các sàn giao dịch quốc tế hoặc giao dịch song phương.
Ví dụ: Một công ty giấy đầu tư lò hơi sinh khối thay thế lò dầu cũ giúp giảm 10.000 tấn CO₂ mỗi năm. Sau khi được xác minh chứng nhận, công ty được cấp 10.000 CERS, có thể bán với giá trung bình từ 2–5 USD/tấn, tương đương từ 20.000 đến 50.000 USD/năm chỉ từ việc giảm phát thải.
Doanh nghiệp không chỉ thu hồi một phần chi phí đầu tư, mà còn biến nỗ lực bảo vệ môi trường thành dòng tiền thật giúp việc đầu tư xanh trở nên khả thi hấp dẫn hơn về mặt tài chính.
2.2. CERS như một công cụ khẳng định thương hiệu bền vững
Trong môi trường kinh doanh ngày nay, việc xây dựng thương hiệu không còn dừng ở sản phẩm hay dịch vụ mà mở rộng sang những giá trị mà doanh nghiệp tạo ra cho cộng đồng và môi trường. Sở hữu CERS chính là một bằng chứng có thể kiểm chứng được cho các cam kết phát triển bền vững đó.
Các chứng chỉ CERS có thể được:
- Tích hợp trong báo cáo ESG (môi trường, xã hội và quản trị)
- Trình bày trong báo cáo phát triển bền vững hoặc báo cáo thường niên
- Sử dụng trong truyền thông thương hiệu hoặc hồ sơ đấu thầu quốc tế
Đặc biệt, với các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, việc sở hữu CERS sẽ tăng uy tín trong mắt đối tác quốc tế, vốn ngày càng khắt khe trong việc lựa chọn nhà cung cấp đáp ứng tiêu chí môi trường.
Với CERS, Doanh nghiệp không chỉ khẳng định mình đi đúng hướng trong xu thế “kinh tế xanh” mà còn mở rộng cơ hội hợp tác, gọi vốn tiếp cận thị trường quốc tế một cách thuận lợi hơn.
2.3. Đón đầu xu thế thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam
Tháng 1/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg về lộ trình triển khai thị trường carbon tại Việt Nam, trong đó nhấn mạnh việc:
- Xây dựng hệ thống giao dịch tín chỉ carbon trong nước
- Thực hiện thí điểm từ năm 2025
- Vận hành chính thức từ năm 2028
Điều này có nghĩa là, chỉ trong vài năm tới, việc giảm phát thải, theo dõi phát thải và giao dịch tín chỉ carbon sẽ trở thành một phần bắt buộc trong hoạt động sản xuất – kinh doanh tại Việt Nam.
Doanh nghiệp nào bắt đầu sớm sẽ có lợi thế rõ rệt:
- Hiểu rõ cơ chế đo lường, đăng ký, thương mại hóa CERS
- Có sẵn đội ngũ, hệ thống dữ liệu phục vụ kiểm tra hoặc đấu nối sàn giao dịch trong tương lai
- Có thể bán lại tín chỉ trong nước hoặc giữ lại để bù đắp lượng phát thải nếu bị ràng buộc pháp lý
Không chỉ đi trước một bước về quản trị phát thải, doanh nghiệp còn tránh rủi ro bị động, bị phạt hoặc mất cơ hội tham gia thị trường khi chính sách chính thức có hiệu lực.
3. Điều kiện để được cấp CERS
Để được cấp CERS, doanh nghiệp cần đảm bảo ba yếu tố chính:
Thứ nhất, dự án phải có tính “bổ sung” (additionality) – nghĩa là dự án chỉ được thực hiện nếu có sự hỗ trợ từ cơ chế phát triển sạch (CDM). Điều này đảm bảo rằng việc giảm phát thải không xảy ra một cách tự nhiên mà có yếu tố khuyến khích bổ sung từ chính sách.
Thứ hai, dự án cần có khả năng đo lường xác minh được lượng khí nhà kính giảm phát thải, thông qua các phương pháp đã được quốc tế công nhận. Việc này yêu cầu dự án phải thiết lập hệ thống theo dõi, thu thập dữ liệu và có quy trình kiểm chứng chặt chẽ bởi đơn vị độc lập thứ ba.
Thứ ba, dự án cần được phê duyệt bởi hai cấp:
- Cơ quan thẩm quyền quốc gia (Designated National Authority – DNA) của Việt Nam, chịu trách nhiệm đảm bảo dự án phù hợp với chính sách lợi ích quốc gia.
- Ban điều hành CDM (CDM Executive Board) trực thuộc Liên Hợp Quốc, cơ quan xét duyệt cuối cùng để công nhận cấp CERS cho dự án.
Quá trình này giúp doanh nghiệp không chỉ tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế mà còn xây dựng một hệ thống quản lý phát thải bài bản, có thể tận dụng cho nhiều mục đích khác như báo cáo ESG, hồ sơ tín dụng xanh hay đấu thầu các dự án công – tư trong tương lai.
Các bên có thể mua – bán CERS hiện nay
Sau khi được cấp, CERS có thể được bán cho các bên có nhu cầu bù đắp phát thải, dưới hình thức giao dịch trực tiếp hoặc thông qua các sàn trung gian.
Các bên thường mua CERS gồm:
- Doanh nghiệp phát triển ở các quốc gia đã cam kết cắt giảm phát thải theo Nghị định thư Kyoto, nhưng chưa đạt chỉ tiêu và cần mua thêm tín chỉ để bù đắp.
- Các tổ chức tài chính, quỹ đầu tư ESG đang tìm kiếm tín chỉ carbon để cân bằng danh mục đầu tư.
- Các tổ chức quốc tế, NGO hoặc tập đoàn đa quốc gia cần duy trì vị thế trung hòa carbon trong báo cáo trách nhiệm xã hội.
Kênh giao dịch phổ biến:
- Các sàn giao dịch carbon quốc tế như Carbon Trade Exchange, IHS Markit…
- Thỏa thuận song phương (OTC – over-the-counter) giữa doanh nghiệp sở hữu và đơn vị mua.
- Sàn giao dịch tín chỉ carbon tại Việt Nam: Theo kế hoạch của Chính phủ, sàn giao dịch chính thức sẽ được thí điểm vào năm 2025, vận hành đầy đủ từ 2028. Khi đó, CERS có thể được giao dịch nội địa theo cơ chế minh bạch được quản lý bởi Nhà nước.
Lợi ích doanh nghiệp nhận được: Không chỉ dừng lại ở việc giảm phát thải, doanh nghiệp giờ đây có thể biến lượng khí nhà kính cắt giảm được thành một nguồn thu thực tế, đồng thời tham gia vào một thị trường đầy tiềm năng đang hình thành tại Việt Nam và thế giới.
4. Quy trình cơ bản để đăng ký dự án CDM nhận chứng chỉ CERS
Mặc dù việc tham gia cơ chế phát triển sạch (CDM) để nhận chứng chỉ CERS có thể nghe qua khá phức tạp nhưng thực tế quy trình này đã được chuẩn hóa có thể triển khai bài bản với sự chuẩn bị phù hợp. Dưới đây là các bước cơ bản doanh nghiệp cần nắm để từng bước tiếp cận sở hữu CERS:
Bước 1: Xây dựng tài liệu thiết kế dự án (PDD – Project Design Document)
Đây là bước đầu tiên, cũng là nền tảng quan trọng nhất. Doanh nghiệp sẽ cần xây dựng một bộ tài liệu mô tả toàn bộ dự án theo định dạng quy định của Liên Hợp Quốc, trong đó bao gồm:
- Mô tả công nghệ – hoạt động chính của dự án
- Dự tính lượng khí nhà kính được cắt giảm hàng năm
- Phương pháp đo lường giám sát
- Phân tích tính “bổ sung” – tức chứng minh rằng dự án chỉ được thực hiện khi có hỗ trợ từ cơ chế CDM
- Đánh giá tác động môi trường và xã hội (nếu có)
Lưu ý quan trọng: PDD cần được viết bằng tiếng Anh, sử dụng các phương pháp luận đã được quốc tế phê duyệt. Đây là tài liệu sẽ được đánh giá bởi các bên độc lập và cơ quan quốc tế nên cần đầu tư nghiêm túc chính xác ngay từ đầu.
Bước 2: Xin phê duyệt từ Cơ quan thẩm quyền quốc gia (DNA) của Việt Nam
DNA là cơ quan đại diện của quốc gia trong việc đánh giá xác nhận các dự án CDM. Tại Việt Nam, vai trò này thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Doanh nghiệp cần nộp hồ sơ bao gồm:
- Bản thuyết minh tóm tắt dự án
- Tài liệu PDD
- Cam kết tuân thủ các yêu cầu phát triển bền vững
DNA sẽ xem xét xem dự án có phù hợp với định hướng phát triển kinh tế – xã hội và chính sách môi trường của Việt Nam hay không. Nếu được phê duyệt, doanh nghiệp sẽ nhận được thư chấp thuận quốc gia (Letter of Approval – LoA) – điều kiện bắt buộc để được đăng ký quốc tế.
Bước 3: Thẩm định bởi tổ chức kiểm định độc lập (DOE – Designated Operational Entity)
Sau khi được phê duyệt trong nước, PDD sẽ được gửi đến một tổ chức kiểm định quốc tế độc lập – gọi là DOE, được chỉ định bởi Ban điều hành CDM.
DOE sẽ:
- Đánh giá tính hợp lý minh bạch của toàn bộ dự án
- Xác minh rằng phương pháp đo lường phát thải là chính xác, có thể thực hiện được
- Tiến hành khảo sát thực địa nếu cần thiết
Nếu dự án đạt yêu cầu, DOE sẽ lập báo cáo thẩm định và đề xuất Ban điều hành CDM phê duyệt dự án.
Bước 4: Đăng ký với Ban điều hành CDM (EB – Executive Board)
Bộ hồ sơ hoàn chỉnh sau khi được DOE thẩm định sẽ được gửi lên Ban điều hành CDM thuộc Liên Hợp Quốc để xét duyệt chính thức.
Khi được chấp thuận, dự án sẽ được công bố trên hệ thống đăng ký toàn cầu của CDM và chính thức trở thành dự án đủ điều kiện phát hành CERS.
Bước 5: Thực hiện đo lường – xác minh và yêu cầu phát hành CERS
Sau khi dự án đi vào vận hành thực tế, doanh nghiệp phải thực hiện đo lường lượng phát thải được cắt giảm theo phương pháp đã đăng ký. Dữ liệu này sẽ được kiểm định định kỳ bởi DOE để đảm bảo tính chính xác.
Mỗi kỳ xác minh (thường là 1 năm/lần), doanh nghiệp sẽ nộp báo cáo, đề nghị cấp phát số lượng CERS tương ứng với lượng phát thải đã được chứng minh là giảm.
CERS được phát hành sẽ được ghi nhận trong tài khoản đăng ký của doanh nghiệp tại UNFCCC Registry, từ đó có thể giao dịch, chuyển nhượng cho bên mua trên thị trường quốc tế.
Tóm lại, để sở hữu CERS, doanh nghiệp cần có một dự án thực sự tạo ra giá trị giảm phát thải, sẵn sàng xây dựng hệ thống đo lường và tham gia quy trình xác minh minh bạch. Dù là hành trình kỹ thuật, đây lại là cánh cửa mở ra nguồn thu mới, uy tín thương hiệu và cơ hội cạnh tranh trong một nền kinh tế xanh.
Trong bối cảnh Việt Nam đang từng bước hình thành thị trường carbon nội địa, các tiêu chuẩn ESG dần trở thành thước đo phổ biến của các nhà đầu tư, việc hiểu tiếp cận CERS không còn là việc của riêng các tập đoàn lớn, mà là cơ hội thực tế cho bất kỳ doanh nghiệp nào đang triển khai các dự án thân thiện môi trường.
Doanh nghiệp bắt đầu sớm sẽ có lợi thế lớn: chủ động trong quản trị phát thải, sẵn sàng đáp ứng quy định đồng thời mở rộng cơ hội tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi và đối tác quốc tế. Nếu bạn đang sở hữu hoặc chuẩn bị triển khai một dự án có tiềm năng giảm phát thải, đây là thời điểm lý tưởng để tìm hiểu sâu hơn về CERS.
