Tác động của AI đến kế toán, ngành kế toán kiểm toán có bị AI thay thế?

Bài viết sau đây Lạc Việt sẽ phân tích cụ thể những tác động tích cực – tiêu cực của AI đến ngành kế toán, đồng thời đưa ra những gợi ý giúp doanh nghiệp ứng dụng hiệu quả công nghệ này trong thực tế.

Tổng quan về sự phát triển AI và mối liên hệ với lĩnh vực kế toán

Trong vài năm trở lại đây, trí tuệ nhân tạo (AI – Artificial Intelligence) đã không còn là một khái niệm xa vời mà đang hiện diện ngày càng rõ nét trong đời sống và hoạt động kinh doanh. Từ việc hỗ trợ chăm sóc khách hàng bằng chatbot, phân tích hành vi tiêu dùng đến dự đoán xu hướng thị trường, AI đang từng bước trở thành “trợ lý công nghệ” không thể thiếu của nhiều doanh nghiệp trong hành trình chuyển đổi số.

Riêng trong lĩnh vực kế toán – tài chính, sự hiện diện của AI càng trở nên đáng chú ý. Kế toán vốn là bộ phận xử lý khối lượng lớn dữ liệu định kỳ, đòi hỏi độ chính xác cao, tuân thủ chặt chẽ quy định pháp luật. Với khả năng xử lý dữ liệu nhanh chóng, phân tích logic và học hỏi liên tục, AI đang mở ra một cách tiếp cận hoàn toàn mới cho hoạt động kế toán: tự động hóa các quy trình lặp đi lặp lại, phát hiện sai sót tiềm ẩn, hỗ trợ dự báo tài chính đưa ra khuyến nghị chính xác hơn trong quản lý doanh nghiệp.

Theo báo cáo của PwC năm 2024, khoảng 50% các doanh nghiệp lớn tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã bắt đầu tích hợp AI vào một hoặc nhiều quy trình kế toán – tài chính. Con số này dự kiến sẽ còn tăng nhanh khi các doanh nghiệp nhận thấy giá trị mà AI mang lại: giảm thiểu rủi ro, tiết kiệm thời gian tăng khả năng ra quyết định dựa trên dữ liệu.

1. AI trong kế toán là gì?

AI trong kế toán là việc ứng dụng các công nghệ như học máy (machine learning), xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP), nhận dạng hình ảnh (OCR)… vào các quy trình nghiệp vụ kế toán nhằm tăng tốc độ xử lý, tự động hóa thao tác, giảm sai sót hỗ trợ ra quyết định chính xác hơn.

Khác với phần mềm kế toán thông thường vốn chỉ xử lý theo lập trình cố định, AI có khả năng “học” từ dữ liệu, nhận biết mô hình (pattern), phát hiện bất thường đưa ra gợi ý cải thiện theo thời gian. Ví dụ: hệ thống AI có thể tự động nhận biết một hóa đơn sai sót về thuế suất, hoặc cảnh báo khi chi phí vượt ngưỡng ngân sách đã đặt ra.

Vì sao AI tác động mạnh đến công việc kế toán? Có ba lý do chính:

• Khối lượng dữ liệu ngày càng lớn phức tạp: Kế toán không chỉ xử lý chứng từ, mà còn tổng hợp dữ liệu tài chính, phân tích xu hướng lập báo cáo. AI giúp rút ngắn thời gian tăng độ chính xác trong toàn bộ chuỗi xử lý này.
• Nhu cầu ra quyết định dựa trên dữ liệu ngày càng cấp thiết: Quản trị tài chính hiện đại không chỉ dừng ở ghi chép mà đòi hỏi kế toán phải dự báo dòng tiền, xác định điểm hòa vốn, lập kế hoạch chi tiêu. AI cung cấp công cụ phân tích dữ liệu theo thời gian thực, hỗ trợ doanh nghiệp hành động kịp thời.
• Mức độ tuân thủ pháp lý ngày càng nghiêm ngặt: Việc ứng dụng AI giúp đảm bảo tính nhất quán, minh bạch, dễ truy xuất, giảm rủi ro vi phạm chuẩn mực kế toán hay quy định thuế.

2. Tác động của AI đến kế toán theo từng khía cạnh

2.1. AI thay đổi phương pháp xử lý dữ liệu kế toán

Kế toán là lĩnh vực gắn chặt với dữ liệu từ hóa đơn, chứng từ, bảng lương cho đến báo cáo tài chính. Trước đây, hầu hết các dữ liệu này được nhập và xử lý thủ công, vừa tốn thời gian vừa tiềm ẩn sai sót. AI đang thay đổi hoàn toàn cách tiếp cận này bằng việc tự động hóa toàn bộ quá trình xử lý dữ liệu kế toán theo thời gian thực.

Ví dụ cụ thể: thay vì kế toán viên phải nhập tay từng thông tin trên hóa đơn đầu vào, một hệ thống tích hợp AI có thể sử dụng OCR để trích xuất thông tin từ hóa đơn scan, sau đó áp dụng NLP để phân tích phân loại nội dung. Hệ thống còn có thể đối chiếu dữ liệu này với định mức chi phí, hợp đồng, hay quy định thuế để kiểm tra tính hợp lệ. (Xem giải pháp LV Local AI Server System từ Lạc Việt).

Theo khảo sát của Deloitte (2024), hơn 61% doanh nghiệp ứng dụng AI trong xử lý dữ liệu kế toán cho biết đã giảm ít nhất 30% thời gian làm báo cáo định kỳ đồng thời phát hiện sớm các sai sót liên quan đến hạch toán chi phí và thuế.

Giá trị mang lại:

• Giảm thiểu rủi ro sai sót do thao tác thủ công.
• Tiết kiệm thời gian, giúp kế toán tập trung vào công việc phân tích thay vì nhập liệu.
• Tăng độ tin cậy và minh bạch của dữ liệu kế toán – tài chính.

2.2. AI cải thiện năng suất, độ chính xác trong công việc kế toán

AI không chỉ thay thế thao tác lặp lại, mà còn góp phần nâng cao chất lượng kiểm tra phân tích kế toán.

Một ví dụ điển hình là trong quy trình kiểm toán nội bộ vốn tốn nhiều thời gian, nhân lực. Với sự hỗ trợ của AI, doanh nghiệp có thể thiết lập các mô hình phân tích bất thường: hệ thống sẽ chủ động rà soát và gắn cờ những giao dịch vượt ngưỡng, có dấu hiệu trùng lặp, hoặc khác biệt so với lịch sử. Điều này giúp kế toán phát hiện nhanh sai sót hoặc dấu hiệu gian lận tiềm ẩn thay vì chỉ kiểm tra thủ công theo mẫu chọn.

Theo báo cáo của McKinsey (2024), AI có thể giúp doanh nghiệp giảm tới 80% thời gian xử lý các nghiệp vụ kế toán lặp lại, như đối chiếu hóa đơn, định khoản chi phí hay kiểm tra số dư.

Giá trị mang lại:

• Nâng cao năng suất làm việc trong phòng kế toán.
• Đảm bảo độ chính xác, nhất quán của các nghiệp vụ tài chính.
• Hạn chế rủi ro về kiểm toán, tuân thủ pháp lý.

2.3. Tác động đến vai trò kỹ năng của kế toán viên

Một trong những hiểu lầm phổ biến là “AI sẽ thay thế kế toán viên”. Thực tế, AI không thay thế hoàn toàn, mà làm thay đổi vai trò của kế toán trong tổ chức.

Khi các tác vụ lặp đi lặp lại được tự động hóa, nhân sự kế toán sẽ chuyển dịch sang vai trò tư vấn, phân tích hỗ trợ ra quyết định tài chính. Để đáp ứng được thay đổi này, kế toán viên cần trang bị thêm các kỹ năng mới như: hiểu cách AI hoạt động, kỹ năng phân tích dữ liệu, sử dụng dashboard báo cáo và phối hợp cùng phòng CNTT.

Theo khảo sát của ACCA toàn cầu (2023), 79% nhà tuyển dụng trong lĩnh vực tài chính – kế toán mong muốn nhân sự có khả năng sử dụng công nghệ số, hiểu biết cơ bản về AI.

Giá trị mang lại:

• Giúp doanh nghiệp xây dựng đội ngũ kế toán chiến lược thay vì chỉ vận hành.
• Tăng hiệu quả phối hợp giữa kế toán – tài chính – điều hành.
• Tăng khả năng thích ứng trước các xu hướng công nghệ trong tương lai.

2.4. Ứng dụng AI trong các phân hệ kế toán hiện đại

AI không chỉ ứng dụng trong nhập liệu mà đang hiện diện rộng khắp các phân hệ kế toán. Một số ví dụ tiêu biểu bao gồm:

• Lập ngân sách dự báo tài chính: AI phân tích dữ liệu lịch sử, hành vi tiêu dùng, biến động thị trường để dự đoán dòng tiền, chi phí hoạt động, hoặc hiệu suất đầu tư.
• Quản trị chi phí, định giá: AI tự động phân tích chi phí sản xuất, vận hành đưa ra khuyến nghị điều chỉnh giá bán nhằm tối ưu biên lợi nhuận.
• Chatbot AI hỗ trợ tài chính nội bộ: Nhân sự có thể tra cứu tình trạng thanh toán, lịch sử chi phí hay quy trình duyệt chứng từ thông qua trợ lý ảo AI.

Giá trị mang lại:

• Nâng cao năng lực quản trị tài chính.
• Gia tăng khả năng dự báo và kiểm soát ngân sách.
• Giúp ban lãnh đạo có thông tin kịp thời để ra quyết định chính xác.

3. Những tác động tiêu cực của AI đến ngành kế toán

Dù mang lại nhiều lợi ích rõ rệt, AI cũng tạo ra không ít tác động tiêu cực đến ngành kế toán nếu doanh nghiệp, người làm nghề không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Dưới đây là những điểm tiêu cực chính cần lưu ý:

3.1. Nguy cơ thay thế công việc thủ công làm gia tăng lo ngại thất nghiệp

AI có khả năng tự động hóa các tác vụ kế toán lặp lại như nhập liệu, đối chiếu hóa đơn, lập báo cáo định kỳ… Điều này khiến nhiều vị trí kế toán truyền thống có nguy cơ bị cắt giảm, nhất là với những vai trò chỉ thực hiện các thao tác máy móc, không yêu cầu tư duy phân tích.

→ Hệ quả: Tâm lý lo sợ bị thay thế lan rộng trong đội ngũ kế toán, đặc biệt với nhân sự lâu năm chưa được đào tạo kỹ năng số.

3.2. Lệ thuộc quá mức vào công nghệ gây suy giảm tư duy phân tích chuyên môn

Khi doanh nghiệp phụ thuộc quá nhiều vào hệ thống AI mà không duy trì kiểm soát hoặc đánh giá độc lập từ chuyên gia kế toán, rủi ro từ việc diễn giải sai dữ liệu hoặc đưa ra kết luận thiếu căn cứ có thể xảy ra.

→ Ví dụ: Một hệ thống AI có thể gợi ý quyết định cắt giảm chi phí dựa trên dữ liệu lịch sử, nhưng lại không nhận diện được yếu tố pháp lý mới hoặc kế hoạch mở rộng thị trường sắp diễn ra.

3.3. Rủi ro bảo mật mất dữ liệu tài chính nhạy cảm

AI trong kế toán thường xử lý dữ liệu tài chính chi tiết như bảng lương, hóa đơn thuế, báo cáo lợi nhuận… Nếu không đảm bảo hạ tầng an toàn, doanh nghiệp có nguy cơ bị rò rỉ thông tin, bị tấn công mạng hoặc sử dụng dữ liệu sai mục đích.

→ Đặc biệt nghiêm trọng đối với doanh nghiệp chưa áp dụng tiêu chuẩn bảo mật (ví dụ như ISO/IEC 27001) hoặc triển khai AI trên nền tảng điện toán đám mây không kiểm soát được quyền truy cập.

3.4. Khó khăn trong triển khai và chi phí đầu tư ban đầu cao

Việc tích hợp AI vào hệ thống kế toán hiện hữu không phải lúc nào cũng suôn sẻ. Doanh nghiệp có thể gặp phải:

• Hệ thống kế toán cũ không tương thích với công nghệ AI.
• Đội ngũ nhân sự chưa sẵn sàng hoặc thiếu kỹ năng sử dụng công nghệ mới.
• Chi phí đầu tư hạ tầng, phần mềm, đào tạo ban đầu khá lớn đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

→ Nếu không có chiến lược triển khai theo lộ trình rõ ràng, doanh nghiệp dễ gặp gián đoạn hoạt động hoặc lãng phí tài nguyên.

3.5. Thiếu hành lang pháp lý cụ thể trong ứng dụng AI kế toán tại Việt Nam

Hiện nay, việc ứng dụng AI trong lĩnh vực tài chính – kế toán vẫn chưa được quy định cụ thể trong các chuẩn mực kế toán Việt Nam hay luật thuế. Điều này gây khó khăn trong việc xác định tính hợp pháp, trách nhiệm giải trình và quy trình kiểm toán khi có sai sót phát sinh từ hệ thống AI.

→ Doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng “tranh tối tranh sáng”, không biết rõ hệ thống AI có thể sử dụng đến đâu, được chấp nhận khi nào trong thanh tra thuế, kiểm toán nhà nước.

Tóm lại:

AI không phải là “chiếc đũa thần” cho ngành kế toán, mà là một công cụ mạnh mẽ nhưng cần được triển khai đúng cách, đúng mục tiêu có kiểm soát. Doanh nghiệp nên:

• Đào tạo lại đội ngũ kế toán về kỹ năng số, tư duy dữ liệu.
• Xây dựng lộ trình ứng dụng AI theo từng giai đoạn.
• Ưu tiên giải pháp AI có bảo mật cao, phù hợp với quy định pháp lý tại Việt Nam.
• Duy trì vai trò phân tích phản biện của con người trong quá trình kiểm soát tài chính.

4. Ngành kế toán kiểm toán có bị AI thay thế?

4.1. AI có thể thay thế một phần công việc kế toán nhưng không thay thế hoàn toàn ngành nghề

AI rất giỏi trong việc xử lý các tác vụ mang tính lặp lại, dựa trên quy tắc cố định chẳng hạn như nhập liệu, đối chiếu chứng từ, tính toán định khoản, lập báo cáo theo mẫu. Đây là những phần việc chiếm nhiều thời gian trong công việc kế toán – kiểm toán truyền thống và cũng dễ xảy ra sai sót nếu làm thủ công.

Tuy nhiên, AI không có khả năng thay thế các vai trò đòi hỏi tư duy phản biện, phân tích chiến lược, phán đoán chuyên môn – ví dụ như:

• Đánh giá các giao dịch phức tạp có yếu tố pháp lý, thương mại hoặc liên kết quốc tế.
• Phân tích rủi ro tài chính, thuế, đề xuất giải pháp điều chỉnh.
• Tư vấn chiến lược kế toán cho doanh nghiệp phù hợp với bối cảnh kinh doanh cụ thể.

Theo báo cáo của World Economic Forum năm 2023, các công việc kế toán – kiểm toán có khả năng tự động hóa lên tới 56%, tuy nhiên phần còn lại vẫn phụ thuộc vào yếu tố con người.

4.2. AI sẽ “tái định hình” chứ không “xóa sổ” ngành kế toán – kiểm toán

Thay vì bị thay thế, ngành kế toán – kiểm toán đang chuyển dịch sang một vai trò mới: tư vấn chiến lược.

Ví dụ, kế toán không chỉ “ghi nhận” giao dịch, mà còn phải:

• Phân tích dữ liệu tài chính để hỗ trợ ra quyết định nhanh.
• Tham gia vào quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ.
• Đóng vai trò cầu nối giữa hệ thống công nghệ – dữ liệu – tài chính doanh nghiệp.

Tương tự, kiểm toán viên tương lai sẽ không chỉ kiểm tra chứng từ, mà còn biết ứng dụng công cụ AI để rà soát bất thường trong dữ liệu, đồng thời kết hợp kỹ năng phân tích con người để đưa ra nhận định độc lập, có giá trị.

4.3. Xu hướng tương lai: Kế toán – kiểm toán + AI = Lợi thế cạnh tranh

Doanh nghiệp không nên xem AI là mối đe dọa, mà cần coi đây là công cụ chiến lược để nâng cấp đội ngũ tài chính kế toán. Những người làm nghề cần học cách sử dụng AI như một trợ lý AI tài chính, biết cách khai thác dữ liệu từ hệ thống để đưa ra tư vấn tài chính chính xác hơn, nhanh hơn.

Một nghiên cứu của ACCA và EY (2024) dự báo rằng: Đến năm 2030, hơn 70% công việc kế toán – kiểm toán sẽ liên quan trực tiếp đến công nghệ phân tích dữ liệu và trí tuệ nhân tạo. Những người sẵn sàng thích ứng sớm sẽ không bị thay thế mà còn trở nên “khó thay thế hơn”.

AI không phải là xu hướng thoáng qua mà là một phần tất yếu trong tương lai của ngành kế toán. Việc hiểu rõ tác động của AI không chỉ giúp doanh nghiệp chủ động trong chiến lược chuyển đổi số mà còn là cơ hội để nâng cao hiệu quả tài chính, giảm rủi ro và xây dựng đội ngũ kế toán có vai trò chiến lược hơn trong tổ chức. Thay vì lo ngại bị thay thế, hãy chủ động cập nhật, ứng dụng phát triển cùng AI sẽ là những người đi đầu trong làn sóng đổi mới kế toán hiện đại.

Bạn đang tìm giải pháp ứng dụng AI vào hệ thống kế toán? Hãy liên hệ với chuyên gia tư vấn của Lạc Việt để nhận hướng dẫn giải pháp phù hợp nhất cho doanh nghiệp của bạn.